Najistaknutiji građani Pirota kroz istoriju (prvi deo)

Rođen je u selu Gnjilan nedaleko od Pirota 1895. godine, kao treće od šestoro dece Stavre i Taske. Dragoljubov otac bavio se zanatstvom, precizinije, bio je krojač, dok je majka Taska bila domaćica. Mladi i nadareni Dragoljub brzo je upijao znanje stečeno tokom osnovnog školovanja. Ostaje zapisano da je već sa deset godina posećivao skupove radnika i recitovao poeziju Koste Abraševića. Baš kao i njegov otac, Dragoljub je po ubeđenju pripadao socijalistima, te se brzo uklopio u društvo istaknutih istomišljenika sa kojima je provodio sve više vremena. Nakon završene osnovne škole i niže gimnazije, Dragoljub se seli u Beograd gde nastavlja školovanje, kao i proširivanje političkog znanja pod uticajem svojih tadašnjih idola. Jovan Cvijić, Dimitrije Tucović, Jovan Skerlić i drugi istaknuti Srbi usmerili su mladog Dragoljuba ka borbi za obnovu i modernizaciju Srbije.

Prve dve godine Velikog rata Dragoljub je proveo u Makedoniji, gde je radio kao bolničar i učitelj. Početkom 1916. godine po nalogu države seli se u Francusku gde nastavlja svoje školovanje. U Klermonu je završio studije filozofije a potom, oktobra naredne godine, upisao je studije na prestižnom Pravnom fakultetu u Parizu. Tamo je upoznao i svoju buduću suprugu, tada studentkinju po imenu Danica Milošević. Nakon odbranjene doktorske disertacije odbio je ponudu da profesorsku karijeru nastavi u jednom od centara tadašnje Evrope, Parizu. Umesto toga, iz patriotskih pobuda, vraća se u Srbiju gde započinje svoje političko angažovanje.

Univerzitetsku karijeru započinje na Pravnom fakultetu, najpre kao docent, a kasnije i kao vanredni profesor. Uticaj koji je imao ostvarivao je i putem listova (Novi pravci, Rad) u kojima se nalazio uglavnom u ulozi urednika ili osnivača. Kao čovek koji potiče sa sela, Dragoljub je smatrao da je selo jedinstvena društvena sredina od velikog značaja, te da bi seljaštvo trebalo da ima veliki uticaj i vladajući položaj u društvu. Ovakav način razmišljanja zauvek će stvoriti jaz između njega i predstavnika elite u Srbiji tog vremena. Zajedno sa svojim istomišljenicima osnovao je Grupu za socijalnu i kulturnu akciju 1924. godine. Oštrim kritikama vlasti i autokratskog režima tadašnjeg kralja Aleksandra, Dragoljub je stekao mnogo neprijatelja. Saradnju su mu pružili drugi listovi i časopisi koji su kao i on zastupali levičarske, socijalističke ideje. Tokom 1925. godine postao je član i vođa levičarskog dela Saveza zemljoradnika.

Ideologija i pristup političkim dešavanjima skupo su koštala pirotskog intelektualca svetskog obrazovanja, 1932. biva uhapšen zbog tekstova u kojima je kritikovao vlast. Brojni protesti građana nisu urodili plodom, pa je Dragoljub kaznu od jedne godine strogog zatvora odslužio u Sremskoj Mitrovici.

Narednih 30 godina svog života Dragoljub je proveo u borbi protiv vlasti. Trećinu tog perioda proveo je u zatvoru, gde je radio na edukaciji ostalih zatvorenika. Takođe, za vreme koje je proveo iza rešetaka napisao je oko 10000 stranica na temu politike, sociologije itd. Sudbina gora od zatvora zadesila ga je u komunističkoj Jugoslaviji u kojoj se najpre nalazio u ulozi poslanika. Kao opozicionar, bio je suočen sa tretmanom koji su Titove službe primenjivale nad svakim ko se drzne da se suprotstavi režimu. Ostatak života proveo je kao zarobljenik u sopstvenoj zemlji, kojoj je toliko toga darovao. Bavljenje politikom bilo mu je zabranjeno, a knjige koje je pisao nalazile su se na crnoj listi, te je njihovo izdavanje bilo onemugoćeno.

Sudbina koja ga je zadesila najkraće se može opisati upravo njegovim citatom:

„Kad sam video da me često hapse u Jugoslaviji, kojoj sam pohrlio čim sam završio studije, moj profesor Bugle mi je pisao: ‘Ako niste potrebni Jugoslaviji dođite u Francusku; mi ćemo umeti da vas upotrebimo’. Nisam otišao, i ne kajem se. Ali izvesna gorčina je ostala – hapsila me monarhija, hapsila me republika. Za kapitaliste sam bio komunista, za komuniste sam bio reakcija. Trinaest najboljih godina proveo sam u tamnicama ili u internaciji, kao da sam najgori i najštetniji čovek“.

Dr Dragoljub Jovanović, političar, naučnik, veliki govornik i intelektualac u pravom smislu te reči, preminuo je 23. maja 1977. godine. Iza sebe ostavio je veliki naučni, publicistički, i memoarski opus: Agrarna politika, Učitelj energije, Vedrine, Političke uspomene, Medaljoni i druge spise.

Grad Pirot odao mu je počast podizanjem spomen-biste 2007. godine. Publicista Dejan Milić objavio je esej pod nazivom ,,Dr Dragoljub Jovanović – čovek koji je disao borbom”.

N. Stanković